Tết Trung thu là ngày lễ cổ truyền, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người Việt. Đây không chỉ là dịp trẻ thơ nô nức rước đèn, phá cỗ mà còn là thời khắc gia đình đoàn viên, người lớn tạm gác lại công việc để quây quần bên mâm cỗ, thưởng nguyệt và trao gửi yêu thương.

Khi rằm tháng 8 Âm lịch về, phố phường sáng rực ánh đèn lồng nhắc nhở mỗi người về một nét đẹp văn hóa ngàn đời. Nhưng Tết Trung thu có từ bao giờ?

Nguồn gốc Tết Trung thu

Theo các nhà khảo cổ, lễ hội trông trăng đã xuất hiện từ hàng nghìn năm trước. Trên mặt trống đồng Ngọc Lũ có niên đại khoảng 2.500 năm, người ta tìm thấy hình ảnh người dân ca múa, hội hè dưới trăng sáng mùa thu. Tư liệu này cho thấy tập tục gắn bó với trăng rằm vốn đã ăn sâu trong đời sống cư dân nông nghiệp lúa nước.

Đến thời Lý, Tết Trung thu được tổ chức chính thức tại kinh thành Thăng Long. Văn bia chùa Đọi (năm 1121) ghi lại việc tổ chức các hội vui như đua thuyền, múa rối nước, rước đèn dưới ánh trăng rằm. Sang thời Lê - Trịnh, lễ hội này càng trở nên xa hoa, đặc biệt trong phủ Chúa, thể hiện sự thịnh vượng và đời sống tinh thần phong phú.

Với người nông dân, Trung thu cũng gắn liền với chu kỳ sản xuất. Tháng 8 Âm lịch là thời điểm tiết trời dịu mát, vụ mùa đã hoàn tất. Bởi vậy, Tết Trung thu còn là dịp để tạ ơn trời đất, mừng mùa màng bội thu và cầu mong năm sau mưa thuận gió hòa.

Còn trong văn hóa dân gian Việt Nam, nguồn gốc Tết Trung thu còn được lý giải bằng câu chuyện chú Cuội ngồi gốc cây đa. Truyện kể rằng Cuội, một tiều phu nghèo, tình cờ tìm được cây thuốc thần có khả năng cải tử hoàn sinh. Nhờ cây thuốc này, anh cứu sống nhiều người.

Một ngày nọ, khi Cuội vắng nhà, vợ anh vô tình tưới nước bẩn cho cây. Cây thuốc liền bật gốc bay thẳng lên trời. Cuội hoảng hốt chạy đến níu giữ, nhưng cuối cùng cũng bị kéo lên tận cung trăng. Từ đó, dân gian tin rằng hình ảnh cây đa cùng bóng dáng chú Cuội vẫn còn in trên mặt trăng mỗi đêm rằm.

Chính câu chuyện này đã làm nên phong tục “trông trăng phá cỗ” của người Việt, khi trẻ nhỏ thường ngước nhìn lên vầng trăng sáng để tìm bóng dáng chú Cuội, gắn bó với một ký ức tuổi thơ ngọt ngào.

Không chỉ ở Việt Nam, người Trung Quốc cũng có nhiều truyền thuyết lý giải nguồn gốc Tết Trung Thu. Một trong số đó là chuyện Hậu Nghệ và Hằng Nga. Hậu Nghệ bắn rụng 9 trong 10 mặt trời, cứu nhân gian thoát nạn hạn hán. Được ban tặng viên tiên đan trường sinh bất tử, nhưng do biến cố, vợ ông – Hằng Nga – đã uống viên thuốc và bay lên cung trăng. Kể từ đó, mỗi khi nhớ vợ, Hậu Nghệ lại dâng lễ vào ngày trăng sáng nhất, cũng là Rằm tháng 8 Âm lịch.

Một truyền thuyết khác gắn liền với tình yêu của vua Đường Huyền Tông dành cho Dương Quý Phi. Sau biến loạn An Lộc Sơn, nhà vua buộc phải ra lệnh xử tử ái phi. Trong nỗi thương nhớ, dân gian tin rằng các tiên nữ đã cho vua gặp lại nàng vào đêm trăng rằm. Kể từ đó, Rằm tháng 8 Âm lịch trở thành ngày để vua và dân chúng tổ chức lễ hội trăng, rước đèn và thưởng nguyệt.

Những câu chuyện này, dù ở Việt Nam hay Trung Hoa, đều cho thấy Tết Trung thu gắn liền với tình cảm và niềm tin vào sự đoàn viên.

Ý nghĩa của Tết Trung Thu

Dù sử sách không ghi chép rõ Trung thu ở Việt Nam có từ bao giờ, nhưng qua hàng thế kỷ, ngày lễ này đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống người dân. Người Việt thường gọi đây là “Tết Thiếu nhi”, bởi phần lớn các hoạt động trong ngày này đều hướng đến trẻ em.

Vào đêm rằm, trẻ nhỏ háo hức cầm lồng đèn đi rước, cùng bạn bè phá cỗ, múa lân, chơi tò he hay hát trống quân. Đó là những trò chơi dân gian vừa vui nhộn vừa giúp các em gìn giữ ký ức tuổi thơ giản dị.

Trong khi đó, người lớn lại tìm thấy trong Trung thu niềm vui đoàn viên. Họ tụ họp gia đình, cùng nhau thưởng thức bánh nướng, bánh dẻo, nhâm nhi chén trà xanh dưới ánh trăng. Những chiếc bánh được trao tặng nhau không chỉ là món quà, mà còn là lời chúc may mắn, hạnh phúc và sung túc.

Biểu tượng lớn nhất của Tết Trung thu chính là vầng trăng tròn. Trăng tròn tượng trưng cho sự đầy đủ, sung mãn và đoàn tụ. Nhìn trăng, người ta nhớ đến những người thân xa nhà, gửi gắm tình cảm và hy vọng sum vầy.

Ở nhiều vùng quê, Trung thu còn mang tính cộng đồng rõ rệt. Người dân bày mâm cỗ chung, trẻ em trong làng cùng nhau rước đèn, múa lân, tạo nên một không gian lễ hội gắn kết, lan tỏa tình làng nghĩa xóm.

Tết Trung thu còn là lễ hội của thiên nhiên. Thời điểm Rằm tháng 8 Âm lịch là lúc bầu trời quang đãng, vầng trăng tỏa sáng tròn đầy. Người xưa tin rằng đây là dịp thuận lợi để tạ ơn trời đất, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Chính vì vậy, Trung thu vừa mang giá trị tinh thần, vừa gắn bó mật thiết với nhịp sống sản xuất nông nghiệp.

Tết Trung thu không chỉ dừng lại ở niềm vui trẻ thơ với đèn ông sao, trống ếch, mà còn là một ngày lễ mang nhiều ý nghĩa, từ truyền thuyết huyền ảo, dấu tích lịch sử đến giá trị nhân văn sâu sắc. Đó là ngày để người lớn nhớ về cội nguồn văn hóa, để trẻ nhỏ sống trọn vẹn trong niềm vui hồn nhiên, và để mỗi gia đình cảm nhận sự ấm áp của đoàn viên.

Theo vtcnews.vn