Aphantasia là hội chứng khiến người mắc không thể tưởng tượng hình ảnh trong đầu. Tìm hiểu 5 mức độ Aphantasia và trải nghiệm thực tế của nhiều người.
Aphantasia là gì?
Aphantasia (hội chứng mù tâm trí) là tình trạng não không thể tạo ra hình ảnh tưởng tượng. Khi nhắm mắt lại và cố gắng hình dung quả táo, phong cảnh hay khuôn mặt người thân, trong tâm trí của họ chỉ là một khoảng trống.
Dù không nguy hiểm, hội chứng này ảnh hưởng đến cách ghi nhớ, cảm xúc và cách con người trải nghiệm thế giới xung quanh.
5 mức độ của Aphantasia (mù tâm trí)
Trong minh họa phổ biến về Aphantasia, khả năng tưởng tượng được chia thành 5 cấp độ:
1. Mức 1 – Tưởng tượng bình thường
Nhắm mắt lại, bạn có thể hình dung quả táo chân thật, có màu sắc, ánh sáng và chi tiết rõ ràng.
2. Mức 2 – Hình dung được nhưng không sắc nét
Vẫn tưởng tượng được quả táo nhưng hình ảnh khá mờ, không rõ ràng.
3. Mức 3 – Chỉ nhìn thấy màu sắc chung chung
Bạn biết mình đang nghĩ về quả táo, nhưng hình ảnh chỉ là một mảng màu, không có hình dạng rõ rệt.
4. Mức 4 – Chỉ có hình dáng, không có màu sắc
Bạn hình dung được bóng dáng của quả táo nhưng không thấy được màu hay bề mặt.
5. Mức 5 – Hoàn toàn không nhìn thấy hình ảnh
Trong đầu không xuất hiện bất kỳ hình ảnh nào, bạn chỉ biết mình đang nghĩ về quả táo chứ không thấy nó.
Đây là mức độ đặc trưng của người mắc Aphantasia hoàn toàn.
Trải nghiệm thực tế từ người mắc Aphantasia
Nhiều người chỉ phát hiện mình có Aphantasia khi đọc bình luận trên mạng và nhận ra… người khác thật sự nhìn thấy hình ảnh trong đầu.
Dưới đây là một số chia sẻ phổ biến:
Không sợ truyện ma khi chỉ nghe audio
Người mắc Aphantasia cho biết họ nghe truyện ma nhưng không thấy sợ, vì không hình dung được cảnh ghê rợn.
Tuy nhiên, xem phim ma vẫn sợ, vì lúc này hình ảnh được hiển thị trực tiếp, không cần trí tưởng tượng.
Không thể tưởng tượng tương lai hoặc những điều trừu tượng
Nhiều người nói rằng họ:
- không tưởng tượng được ny tương lai,
- không hình dung nổi cảm giác “có vài chục tỉ”,
- không vẽ ra trong đầu kế hoạch hay hình ảnh bản thân trong 5 năm tới.
Ngược lại: có người tưởng tượng siêu mạnh
Trái ngược hoàn toàn, một số người có khả năng tưởng tượng vượt trội:
- Nhìn món ăn mới → tưởng tượng ra mùi vị và đoán chính xác khi ăn thật.
- Nghe mô tả chất liệu vải → cảm nhận được cảm giác khi chạm vào.
- Nghe OST game kinh dị → tưởng tượng bản thân bị hiến tế, nóng bừng người đến mức tỉnh ngủ bật quạt.
Đây được xem là hyperphantasia – khả năng tưởng tượng quá mạnh.
Aphantasia và hội chứng mù mặt
Một số người còn gặp mù mặt nhẹ (prosopagnosia):
- không nhớ được khuôn mặt bạn bè,
- chỉ nhận ra người quen nhờ dáng đi hoặc giọng nói,
- trong lớp học hoặc môi trường đông người rất dễ nhầm lẫn.
Aphantasia ảnh hưởng thế nào đến cảm xúc và ký ức?
Nghiên cứu cho thấy người mắc Aphantasia:
- ít bị tổn thương dai dẳng, vì ký ức của họ chỉ xuất hiện như chuỗi chữ, không kèm hình ảnh gây ám ảnh;
- niềm vui cũng giảm độ mạnh, vì não không tái hiện lại khoảnh khắc đẹp một cách sống động;
- ghi nhớ thiên về dữ kiện – logic, ít cảm xúc hơn.
Aphantasia có nguy hiểm không?
Hội chứng này không phải bệnh, không ảnh hưởng đến trí thông minh hay khả năng sống.
Người mắc Aphantasia vẫn có thể:
- học tốt,
- sáng tạo theo cách riêng,
- lập kế hoạch bằng chữ hoặc logic thay vì hình ảnh.
Trên thế giới có nhiều nhà khoa học, kỹ sư và tác giả thành công sống chung với hội chứng này.
Aphantasia là một trạng thái đặc biệt của não bộ khiến người mắc không thể tưởng tượng hình ảnh trong tâm trí. Với 5 mức độ khác nhau, mỗi người trải nghiệm hội chứng theo cách riêng, từ không hình dung được gì cho đến chỉ thấy mảng màu mờ nhạt.
Dù không nguy hiểm, Aphantasia ảnh hưởng đến cách ghi nhớ, cảm xúc và cảm nhận thế giới. Việc hiểu đúng về hội chứng này giúp chúng ta đồng cảm hơn với sự khác biệt trong cách mỗi người tư duy và trải nghiệm cuộc sống.
